หลายท่านอาจเคยได้ยินคำว่า “ไปสวดอภิธรรม” หรือ “สวดอภิธรรมศพ” จากญาติพี่น้องหรือคนใกล้ชิดที่ต้องไปร่วมงานฌาปนกิจศพ เพื่อแสดงความเสียใจและเคารพต่อผู้ที่ล่วงลับไป แต่ทราบหรือไม่ว่า เหตุผลใดถึงต้องมีการจัดพิธีสวดอภิธรรมขึ้นทุกครั้ง ในบทความนี้ ร้านพวงหรีด Le Wreath จะนำทุกท่านมาทำความเข้าใจถึงการสวดอภิธรรมในงานฌาปนกิจศพ ว่ามีความหมายอย่างไรในทางพุทธศาสนา และเหตุใดจึงมีความสำคัญยิ่ง อีกทั้งยังอธิบายขั้นตอนการปฏิบัติที่ถูกต้องและเหมาะสมสำหรับการสวดอภิธรรม
สวดอภิธรรม คืออะไร
สวดอภิธรรม เป็นการสวดบทพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าในงานฌาปนกิจศพ เพื่ออุทิศส่วนกุศลให้กับผู้ที่ล่วงลับ เป็นพิธีที่มีความสำคัญในวัฒนธรรมและประเพณีของชาวพุทธ บทสวดอภิธรรมมีความหมายลึกซึ้งและเชื่อกันว่าจะช่วยส่งวิญญาณของผู้ที่ล่วงลับไปสู่ภพภูมิที่ดี รวมทั้งเป็นการเสริมสร้างบุญกุศลให้กับทั้งผู้ล่วงลับและผู้ที่ยังมีชีวิตอยู่
การสวดพระอภิธรรม หมายถึง การสวดบทพระธรรมคำสอนที่มาจากพระอภิธรรมปิฎก ซึ่งเป็นคัมภีร์หนึ่งในพระไตรปิฎก บรรจุคําสอนและเรื่องราวของพระพุทธศาสนาไว้ โดยละเอียด แบ่งออกเป็น ๓ ปิฎก หรือ ๓ หมวต คือ
๑. พระวินัยปิฎก
๒. พระสุตตันตปิฎก
๓. พระอภิธรรมปิฎก
พระอภิธรรมแบ่งออกเป็น 7 คัมภีร์หลัก ได้แก่:
ธัมมสังคณี - รวบรวมและจำแนกธรรมะต่าง ๆ ออกเป็นหมวดหมู่
วิภังค์ - อธิบายธรรมะในรายละเอียดโดยแบ่งออกเป็นหัวข้อต่าง ๆ
ธาตุกถา - อธิบายธรรมะโดยจัดเป็นธาตุ
ปุคคลบัญญัติ - อธิบายธรรมะที่เกี่ยวข้องกับบุคคลต่าง ๆ
กถาวัตถุ - รวมข้อโต้แย้งและอธิบายธรรมะที่มีความเห็นต่าง ๆ
ยมก - อธิบายธรรมะโดยใช้วิธีถาม - ตอบ
ปัฏฐาน - อธิบายธรรมะเกี่ยวกับปัจจัยและการเกิดขึ้นของปรากฏการณ์ต่างๆ
ทำไมจึงต้องสวดอภิธรรม ความหมายของการสวดอภิธรรม
ในปัจจุบันพระสงฆ์เลือกใช้การสวดอภิธรรมในการสวดอภิธรรมศพ เพื่อเป็นการแสดงให้เห็นถึงสัจธรรมของชีวิต โดยปรมัตถธรรมแท้จริงแล้ว ชีวิตประกอบด้วยธรรมชาติ 2 ส่วน ได้เเก่ รูปหมายถึงร่างกาย ประกอบด้วยธาตุทั้ง 4 คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ และอีกหนึ่งส่วนคือ นามหรือจิต หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ขันธ์ 5 ได้แก่ เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ
ดังนั้นการที่พระสงฆ์สวดอภิธรรมจึงเป็นการเผยถึงสัจธรรมแห่งชีวิต เป็นคำสอนเพื่อให้คนที่มีชีวิตอยู่ใช้ชีวิตอย่างไม่ประมาท เป็นการบำเพ็ญกุศลให้กับผู้เสียชีวิต สร้างความอบอุ่นใจ และบรรเทาความเศร้าโศกของญาติพี่น้อง ทั้งยังเป็นการสืบทอดพระพุทธศาสนาและจารีตประเพณีสืบไปอีกด้วย
สวดอภิธรรมมีกี่แบบ กี่ทำนอง
ในพิธีสวดพระอภิธรรมที่จัดขึ้น พระสงฆ์ที่ได้นิมนต์มาในงานนั้นจะใช้ทำนองการสวดที่แตกต่างกัน โดยหลัก ๆ การสวดอภิธรรม จะมีอยู่ 2 ทำนอง คือ
สวดอภิธรรมทำนองสังโยค
ทำนองสังโยค เป็นการสวดเป็นจังหวะตามรูปประโยคเหมือนกับการสะกดตัว หนังสือประกอบคำอ่าน เช่นเดียวกับที่พระสงฆ์สวดพระพุทธมนต์ไปเรื่อย ๆ ซึ่งพระสงฆ์จะใช้สวดในงานศพของประชาชนทั่วไป
สวดอภิธรรมทำนองหลวง
ทำนองหลวง เป็นทำนองสวดที่มีระดับเสียงสูงต่ำ เบาหนัก สั้นยาว ที่มีลักษณะเป็นทำนองหลัก ซึ่งถือเป็นทำนองมาตรฐาน ของการสวดพระอภิธรรมซึ่งทำนองหลวงนี้จะแบ่งย่อย เพื่อเป็นเอกลักษณ์ของบทสวดและวัด ซึ่งพระครูกัลยาณสิทธิวัฒน์ (สมาน กลฺยาณธมฺโม) วัดราชสิทธาราม ได้อธิบายไว้ในหนังสือพระพิธีธรรม การสวดทำนองหลวง ดังนี้
ทำนองกะ คือ การสวดที่มีเสียงสวดอย่างลงตัว ออกเสียงชัดเจน แบ่งเป็น กะเปิด เน้นการออกเสียงคำสวดอย่างชัดเจน ส่วนกะปิด เน้นการสวดเอื้อนเสียงยาว
ทำนองเลื่อน คือ การสวดที่มีการเอื้อนเสียงสวดยาว ต่อเนื่องกันตลอดทั้งบทไม่ขาดตอน ไม่เน้นความชัดเจนของคำสวด ซึ่งบางครั้งก็เรียก กะเลื่อน หรือ กะเคลื่อน
ทำนองลากซุง คือ การสวดที่มีการออกเสียงเสียงหนักทุกตัวอักษร โดยเอื้อนเสียงจากหนักแล้วแผ่วลงไปหาเบาอย่างนี้ตลอดทั้งบท เหมือนอย่างการลากซุงหรือลากสิ่งของที่หนัก จะมีเสียง เคลื่อนแรงในช่วงแรกและเมื่อใกล้จะหมดกำลังก็จะเบาลง
ทำนองสรภัญญะ คือ ทำนองแบบการสวดสังโยค สวดเป็นรูปประโยคเน้นคำสวดชัดเจนและเอื้อนทำนองเสียงสูงต่ำ
พิธีสวดอภิธรรมศพมีขั้นตอนอะไรบ้าง
ที่มาของรูปภาพ: ird.mcu.ac.th
1. ก่อนเริ่มพิธีสวดอภิธรรมศพ เจ้าภาพต้องเตรียมเครื่องไทยธรรมพร้อมผ้าสบง เพื่อถวายแด่พระสงฆ์ และผ้าบังสุกุลเพื่อทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้แก่ผู้ที่ล่วงลับ ซึ่งในปัจจุบันทางวัดหรือฌาปนสถานมีบริการจัดหาเครื่องไทยธรรมให้พร้อมจัดพิธี นอกจากนั้นยังมีปัจจัยถวายพระ 4 รูป ตามแต่ศรัทธา และอาหารว่างเลี้ยงแขกผู้ที่มาร่วมงานฟังสวดอภิธรรมทุกคืน
2. เจ้าภาพนิมนต์พระสงฆ์ในการสวดอภิธรรม 4 รูป เพื่อสวดอภิธรรม 4 จบ ส่วนมากนิยมสวดตั้งแต่เวลา 18:30-19.00 น.
3. สำหรับแขกผู้ร่วมงานพิธี เมื่อทุกท่านมาถึงแล้วควรกราบพระเป็นอันดับแรก ด้วยเบญจางคประดิษฐ์ หลังจากนั้นจุดธูป 1 ดอก เพื่อไหว้เคารพตามความเหมาะสม เช่น
หากผู้ล่วงลับเป็นผู้สูงอายุ ให้กราบ 1 ครั้งแบบไม่แบมือ
หากผู้ล่วงลับเป็นพระภิกษุสงฆ์ ให้กราบเบญจางคประดิษฐ์
หากผู้ล่วงลับอยู่ในวัยเดียวกัน ให้ยืนคำนับหรือนั่งไหว้
หากผู้ล่วงลับอายุน้อยกว่า ให้ยืนหรือนั่งในท่าที่สงบ
4. ก่อนเริ่มพิธีสวดอภิธรรม เจ้าภาพหรือประธานผู้แทนในพิธีสวดอภิธรรมจุดธูปเทียน บูชาพระรัตนตรัย และ พระธรรม จากนั้นจุดเครื่องทองน้อยหน้าศพตามลำดับ
5. ศาสนพิธีกรอาราธนาศีล ทุกท่านรับศีล
6. พระสงฆ์เริ่มพิธีสวดพระอภิธรรม
7. เมื่อพระสงฆ์สวดอภิธรรมครบทั้ง 4 จบแล้ว เจ้าภาพหรือประธานผู้แทนในพิธีจึงถวายเครื่องไทยธรรมแด่พระสงฆ์ จากนั้นเป็นการทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้กับผู้ที่ล่วงลับด้วยพิธีทอดผ้าบังสุกุล พร้อมถวายของจตุปัจจัยให้แก่พระสงฆ์ ต่อไปจึงกรวดน้ำให้แก่ผู้ที่ล่วงลับ เป็นอันเสร็จสิ้นพิธี
คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับการสวดอภิธรรม
สวดอภิธรรม วันพระได้ไหม
การสวดอภิธรรมในวันพระนั้นสามารถทำได้ หากท่านต้องการจัดพิธีสวดอภิธรรมในวันพระ ควรแจ้งให้ทางวัดหรือพระสงฆ์ที่ท่านนับถือทราบล่วงหน้า เพื่อเตรียมการและจัดตารางเวลาที่เหมาะสมในการสวดอภิธรรม
สวดอภิธรรม ใช้พระกี่รูป
การสวดอภิธรรมทั่วไปมักใช้พระสงฆ์จำนวน 4 รูป ซึ่งแบ่งหน้าที่ในการสวดบทต่าง ๆ ตามลำดับ เพื่อให้เกิดความเป็นระเบียบเรียบร้อยและสมบูรณ์ในการประกอบพิธี อย่างไรก็ตาม จำนวนพระสงฆ์ที่ใช้ในการสวดอภิธรรมอาจแตกต่างกันไปตามความสะดวกและธรรมเนียมของแต่ละวัดหรือครอบครัว
สวดอภิธรรม ใช้เวลากี่วัน
การสวดอภิธรรมปกติสามารถจัดตั้งแต่ระยะเวลา 3 วัน 5 วันและ 7 วัน หรือในบางกรณีตั้งสวดอภิธรรมศพครบ 100 วันจนถึงวันฌาปนกิจศพ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับความสะดวกและความประสงค์ของครอบครัวผู้ล่วงลับ
____________________________________________________________________________
หลังจากที่ทุกท่านได้อ่านบทความมาถึงตรงนี้แล้ว ร้านพวงหรีด Le Wreath ผู้จัดจำหน่าย พวงหรีดดอกไม้สด พวงหรีดพัดลม คุณภาพสูง หวังว่าบทความนี้จะช่วยให้ท่านเข้าใจและทราบถึงเรื่องราวน่ารู้และขั้นตอนของพิธีการสวดอภิธรรมมากขึ้น และสามารถนำไปปรับใช้เมื่อมีโอกาสได้เข้าร่วมพิธีการสวดอภิธรรมได้อย่างเหมาะสม ซึ่งการสวดอภิธรรมนั้นไม่เพียงแต่เป็นการอุทิศส่วนกุศลและแสดงความเคารพต่อผู้ที่ล่วงลับ แต่ยังเป็นเครื่องเตือนใจให้เราทุกคนเห็นถึงความเป็นจริงของชีวิตว่า ความตายเป็นสิ่งที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้ ใช้ชีวิตอย่างไม่ประมาท และหมั่นทำคุณงามความดีเพื่อสะสมบุญกุศลต่อไปค่ะ