หลายท่านอาจเคยได้ยินคำว่า “ไปสวดอภิธรรม” หรือ “สวดอภิธรรมศพ” จากญาติพี่น้องหรือคนใกล้ชิดที่ต้องไปร่วมงานฌาปนกิจศพ เพื่อแสดงความเสียใจและเคารพต่อผู้ที่ล่วงลับไป แต่ทราบหรือไม่ว่า เหตุผลใดถึงต้องมีการจัดพิธีสวดอภิธรรมขึ้นทุกครั้ง ในบทความนี้ ร้านพวงหรีด Le Wreath จะนำทุกท่านมาทำความเข้าใจถึงการสวดอภิธรรมในงานฌาปนกิจศพ ว่ามีความหมายอย่างไรในทางพุทธศาสนา และเหตุใดจึงมีความสำคัญยิ่ง อีกทั้งยังอธิบายขั้นตอนการปฏิบัติที่ถูกต้องและเหมาะสมสำหรับการสวดอภิธรรม

สวดอภิธรรม คืออะไร

สวดอภิธรรม เป็นการสวดบทพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าในงานฌาปนกิจศพ เพื่ออุทิศส่วนกุศลให้กับผู้ที่ล่วงลับ เป็นพิธีที่มีความสำคัญในวัฒนธรรมและประเพณีของชาวพุทธ บทสวดอภิธรรมมีความหมายลึกซึ้งและเชื่อกันว่าจะช่วยส่งวิญญาณของผู้ที่ล่วงลับไปสู่ภพภูมิที่ดี รวมทั้งเป็นการเสริมสร้างบุญกุศลให้กับทั้งผู้ล่วงลับและผู้ที่ยังมีชีวิตอยู่

การสวดพระอภิธรรม หมายถึง การสวดบทพระธรรมคำสอนที่มาจากพระอภิธรรมปิฎก ซึ่งเป็นคัมภีร์หนึ่งในพระไตรปิฎก บรรจุคําสอนและเรื่องราวของพระพุทธศาสนาไว้ โดยละเอียด แบ่งออกเป็น ๓ ปิฎก หรือ ๓ หมวต คือ

๑. พระวินัยปิฎก

๒. พระสุตตันตปิฎก

๓. พระอภิธรรมปิฎก

พระอภิธรรมแบ่งออกเป็น 7 คัมภีร์หลัก ได้แก่:

• ธัมมสังคณี - รวบรวมและจำแนกธรรมะต่าง ๆ ออกเป็นหมวดหมู่

• วิภังค์ - อธิบายธรรมะในรายละเอียดโดยแบ่งออกเป็นหัวข้อต่าง ๆ

• ธาตุกถา - อธิบายธรรมะโดยจัดเป็นธาตุ

• ปุคคลบัญญัติ - อธิบายธรรมะที่เกี่ยวข้องกับบุคคลต่าง ๆ

• กถาวัตถุ - รวมข้อโต้แย้งและอธิบายธรรมะที่มีความเห็นต่าง ๆ

• ยมก - อธิบายธรรมะโดยใช้วิธีถาม - ตอบ

• ปัฏฐาน - อธิบายธรรมะเกี่ยวกับปัจจัยและการเกิดขึ้นของปรากฏการณ์ต่างๆ

ทำไมจึงต้องสวดอภิธรรม ความหมายของการสวดอภิธรรม

ในปัจจุบันพระสงฆ์เลือกใช้การสวดอภิธรรมในการสวดอภิธรรมศพ เพื่อเป็นการแสดงให้เห็นถึงสัจธรรมของชีวิต โดยปรมัตถธรรมแท้จริงแล้ว ชีวิตประกอบด้วยธรรมชาติ 2 ส่วน ได้เเก่ รูปหมายถึงร่างกาย ประกอบด้วยธาตุทั้ง 4 คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ และอีกหนึ่งส่วนคือ นามหรือจิต หรือเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ขันธ์ 5 ได้แก่ เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ 

ดังนั้นการที่พระสงฆ์สวดอภิธรรมจึงเป็นการเผยถึงสัจธรรมแห่งชีวิต เป็นคำสอนเพื่อให้คนที่มีชีวิตอยู่ใช้ชีวิตอย่างไม่ประมาท เป็นการบำเพ็ญกุศลให้กับผู้เสียชีวิต สร้างความอบอุ่นใจ และบรรเทาความเศร้าโศกของญาติพี่น้อง ทั้งยังเป็นการสืบทอดพระพุทธศาสนาและจารีตประเพณีสืบไปอีกด้วย

สวดอภิธรรมมีกี่แบบ กี่ทำนอง

ในพิธีสวดพระอภิธรรมที่จัดขึ้น พระสงฆ์ที่ได้นิมนต์มาในงานนั้นจะใช้ทำนองการสวดที่แตกต่างกัน โดยหลัก ๆ การสวดอภิธรรม จะมีอยู่ 2 ทำนอง คือ

สวดอภิธรรมทำนองสังโยค

ทำนองสังโยค เป็นการสวดเป็นจังหวะตามรูปประโยคเหมือนกับการสะกดตัว หนังสือประกอบคำอ่าน เช่นเดียวกับที่พระสงฆ์สวดพระพุทธมนต์ไปเรื่อย ๆ ซึ่งพระสงฆ์จะใช้สวดในงานศพของประชาชนทั่วไป

สวดอภิธรรมทำนองหลวง

ทำนองหลวง เป็นทำนองสวดที่มีระดับเสียงสูงต่ำ เบาหนัก สั้นยาว ที่มีลักษณะเป็นทำนองหลัก ซึ่งถือเป็นทำนองมาตรฐาน ของการสวดพระอภิธรรมซึ่งทำนองหลวงนี้จะแบ่งย่อย เพื่อเป็นเอกลักษณ์ของบทสวดและวัด ซึ่งพระครูกัลยาณสิทธิวัฒน์ (สมาน กลฺยาณธมฺโม) วัดราชสิทธาราม ได้อธิบายไว้ในหนังสือพระพิธีธรรม การสวดทำนองหลวง ดังนี้

• ทำนองกะ คือ การสวดที่มีเสียงสวดอย่างลงตัว ออกเสียงชัดเจน แบ่งเป็น กะเปิด เน้นการออกเสียงคำสวดอย่างชัดเจน ส่วนกะปิด เน้นการสวดเอื้อนเสียงยาว

• ทำนองเลื่อน คือ การสวดที่มีการเอื้อนเสียงสวดยาว ต่อเนื่องกันตลอดทั้งบทไม่ขาดตอน ไม่เน้นความชัดเจนของคำสวด ซึ่งบางครั้งก็เรียก กะเลื่อน หรือ กะเคลื่อน

• ทำนองลากซุง คือ การสวดที่มีการออกเสียงเสียงหนักทุกตัวอักษร โดยเอื้อนเสียงจากหนักแล้วแผ่วลงไปหาเบาอย่างนี้ตลอดทั้งบท เหมือนอย่างการลากซุงหรือลากสิ่งของที่หนัก จะมีเสียง เคลื่อนแรงในช่วงแรกและเมื่อใกล้จะหมดกำลังก็จะเบาลง

• ทำนองสรภัญญะ คือ ทำนองแบบการสวดสังโยค สวดเป็นรูปประโยคเน้นคำสวดชัดเจนและเอื้อนทำนองเสียงสูงต่ำ

  
  

พิธีสวดอภิธรรมศพมีขั้นตอนอะไรบ้าง

ที่มาของรูปภาพ: ird.mcu.ac.th

1.  ก่อนเริ่มพิธีสวดอภิธรรมศพ เจ้าภาพต้องเตรียมเครื่องไทยธรรมพร้อมผ้าสบง เพื่อถวายแด่พระสงฆ์ และผ้าบังสุกุลเพื่อทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้แก่ผู้ที่ล่วงลับ ซึ่งในปัจจุบันทางวัดหรือฌาปนสถานมีบริการจัดหาเครื่องไทยธรรมให้พร้อมจัดพิธี นอกจากนั้นยังมีปัจจัยถวายพระ 4 รูป ตามแต่ศรัทธา และอาหารว่างเลี้ยงแขกผู้ที่มาร่วมงานฟังสวดอภิธรรมทุกคืน

2. เจ้าภาพนิมนต์พระสงฆ์ในการสวดอภิธรรม 4 รูป เพื่อสวดอภิธรรม 4 จบ ส่วนมากนิยมสวดตั้งแต่เวลา 18:30-19.00 น. 

3. สำหรับแขกผู้ร่วมงานพิธี เมื่อทุกท่านมาถึงแล้วควรกราบพระเป็นอันดับแรก ด้วยเบญจางคประดิษฐ์ หลังจากนั้นจุดธูป 1 ดอก เพื่อไหว้เคารพตามความเหมาะสม เช่น

• หากผู้ล่วงลับเป็นผู้สูงอายุ ให้กราบ 1 ครั้งแบบไม่แบมือ

• หากผู้ล่วงลับเป็นพระภิกษุสงฆ์ ให้กราบเบญจางคประดิษฐ์

• หากผู้ล่วงลับอยู่ในวัยเดียวกัน ให้ยืนคำนับหรือนั่งไหว้

• หากผู้ล่วงลับอายุน้อยกว่า ให้ยืนหรือนั่งในท่าที่สงบ

4. ก่อนเริ่มพิธีสวดอภิธรรม เจ้าภาพหรือประธานผู้แทนในพิธีสวดอภิธรรมจุดธูปเทียน บูชาพระรัตนตรัย และ พระธรรม จากนั้นจุดเครื่องทองน้อยหน้าศพตามลำดับ

5. ศาสนพิธีกรอาราธนาศีล ทุกท่านรับศีล

6. พระสงฆ์เริ่มพิธีสวดพระอภิธรรม

7. เมื่อพระสงฆ์สวดอภิธรรมครบทั้ง 4 จบแล้ว เจ้าภาพหรือประธานผู้แทนในพิธีจึงถวายเครื่องไทยธรรมแด่พระสงฆ์ จากนั้นเป็นการทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้กับผู้ที่ล่วงลับด้วยพิธีทอดผ้าบังสุกุล พร้อมถวายของจตุปัจจัยให้แก่พระสงฆ์ ต่อไปจึงกรวดน้ำให้แก่ผู้ที่ล่วงลับ เป็นอันเสร็จสิ้นพิธี

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับการสวดอภิธรรม

สวดอภิธรรม วันพระได้ไหม

การสวดอภิธรรมในวันพระนั้นสามารถทำได้ หากท่านต้องการจัดพิธีสวดอภิธรรมในวันพระ ควรแจ้งให้ทางวัดหรือพระสงฆ์ที่ท่านนับถือทราบล่วงหน้า เพื่อเตรียมการและจัดตารางเวลาที่เหมาะสมในการสวดอภิธรรม     

สวดอภิธรรม ใช้พระกี่รูป

การสวดอภิธรรมทั่วไปมักใช้พระสงฆ์จำนวน 4 รูป ซึ่งแบ่งหน้าที่ในการสวดบทต่าง ๆ ตามลำดับ เพื่อให้เกิดความเป็นระเบียบเรียบร้อยและสมบูรณ์ในการประกอบพิธี อย่างไรก็ตาม จำนวนพระสงฆ์ที่ใช้ในการสวดอภิธรรมอาจแตกต่างกันไปตามความสะดวกและธรรมเนียมของแต่ละวัดหรือครอบครัว

สวดอภิธรรม ใช้เวลากี่วัน

การสวดอภิธรรมปกติสามารถจัดตั้งแต่ระยะเวลา 3 วัน 5 วันและ 7 วัน หรือในบางกรณีตั้งสวดอภิธรรมศพครบ 100 วันจนถึงวันฌาปนกิจศพ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับความสะดวกและความประสงค์ของครอบครัวผู้ล่วงลับ

____________________________________________________________________________

หลังจากที่ทุกท่านได้อ่านบทความมาถึงตรงนี้แล้ว ร้านพวงหรีด Le Wreath ผู้จัดจำหน่าย พวงหรีดดอกไม้สด พวงหรีดพัดลม คุณภาพสูง หวังว่าบทความนี้จะช่วยให้ท่านเข้าใจและทราบถึงเรื่องราวน่ารู้และขั้นตอนของพิธีการสวดอภิธรรมมากขึ้น และสามารถนำไปปรับใช้เมื่อมีโอกาสได้เข้าร่วมพิธีการสวดอภิธรรมได้อย่างเหมาะสม ซึ่งการสวดอภิธรรมนั้นไม่เพียงแต่เป็นการอุทิศส่วนกุศลและแสดงความเคารพต่อผู้ที่ล่วงลับ แต่ยังเป็นเครื่องเตือนใจให้เราทุกคนเห็นถึงความเป็นจริงของชีวิตว่า ความตายเป็นสิ่งที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้ ใช้ชีวิตอย่างไม่ประมาท และหมั่นทำคุณงามความดีเพื่อสะสมบุญกุศลต่อไปค่ะ